Những yếu tố quan trọng để có tác phẩm hay
QPTĐ-Đối với những người làm báo, hạnh phúc có thể đến từ những phần thưởng, giải thưởng cho những tác phẩm hay, đó là cái tên sau mỗi bài viết trở thành “thương hiệu” được bạn đọc tin tưởng, đón nhận và ủng hộ. Vì vậy, trong cuộc đời người làm báo, ai cũng muốn có những tác phẩm báo chí hay. Song, dưới mỗi viên đá lấp lánh đắp nên niềm tự hào khi đứng trên bục vinh quang ấy, là cả quá trình “tận hiến” hết mình, được kết bằng tinh thần trách nhiệm. Đó là, sự ấp ủ đề tài, đau đáu với những chi tiết, rồi hạnh phúc khi thấy mỗi con chữ được “trình bày” trên trang báo và được bạn đọc quan tâm, đón nhận, phản hồi tích cực. Đây chính là phần thưởng, là khoảnh khắc hạnh phúc, là điều cốt lõi mà mỗi người làm báo theo đuổi.
Trong cuộc đời người làm báo, ai cũng muốn có những tác phẩm báo chí hay, để lại dấu ấn tốt đẹp trong lòng bạn đọc. Để có tác phẩm báo chí hay, không phải việc làm dễ dàng, nhất là để có những tác phẩm đoạt giải cao trong các cuộc thi lại càng khó. Bởi vì, trong thời đại Công nghiệp 4.0, những mảng đề tài, tin tức, sự kiện không còn là những “khu rừng bí mật” để cho các nhà báo khám phá ra những điều mới lạ, mà tất cả đã trở thành “Xa lộ thông tin” được kết nối trong một thế giới phẳng với tốc độ rất nhanh, điển hình như chỉ sau mấy phút Nga sử dụng máy bay không kích ở Ukraina, thì ngay lập tức nhiều người ở Việt Nam đã biết thông qua mạng xã hội, mà không phải đọc qua tin tức trên báo chí, như vậy để tiếp cận khai thác thông tin mới, cập nhật, thời sự như hiện nay là rất khó khăn. Hơn nữa, viết báo không giống như viết văn, làm thơ, người viết có thể nhân cách hóa, hình tượng hóa để xây dựng nhân vật; báo chí thì khác, không chỉ đòi hỏi sự khách quan, trung thực, tin tức thời sự, chính xác, nhanh nhạy, kịp thời, hấp dẫn mà còn phải có “đề tài” hay. Trong đó, một đề tài hay phải đáp ứng đủ ba tiêu chí: Đúng; trúng; hấp dẫn, lôi cuốn, được thể hiện ngay trong tiêu đề bài báo hoặc trong giới thiệu tác phẩm (sapo). Đồng thời, phải đúng với quan điểm, đường lối của Đảng, phù hợp với niềm mong mỏi của công chúng về vấn đề nhà báo nêu ra.
Đối với những nhà báo chiến sĩ Quân đội, “đề tài” quân sự, quốc phòng, lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng, dù không mới nhưng luôn được coi là “mỏ vàng” về đề tài sáng tác. Nhưng để khai thác được mỏ vàng này, nhà báo cần phải hiểu sâu sắc và đủ cảm nhận về đặc thù hoạt động quân sự, về môi trường quân đội; đồng thời phải am tường về những vấn đề lịch sử, truyền thống, văn hóa dân tộc. Nếu biết khai thác thì nhà báo có thể tìm được những “thỏi vàng lấp lánh”, những tác phẩm báo chí chất lượng cao. Ví dụ như trong tác phẩm “Bí thư nơi điểm nóng”, của Nhà báo Hữu Thu đạt giải C về xây dựng Đảng thành phố Hà Nội, để có tác phẩm hay, anh đã không ngần ngại sớm khuya đến thôn Hoành, xã Đồng Tâm, huyện Mỹ Đức, nơi mà cha con Lê Đình Kình đang quyết liệt chống đối chính quyền, để tìm hiểu vai trò của tổ chức Đảng ở đây, cũng như trách nhiệm của người Bí thư trong giải quyết điểm nóng ở cơ sở. Hay tác phẩm “Cuộc chiến chống giặc Covid-19” của nhóm tác giả các Nhà báo Phạm Luân, Trần Hiền, Văn Thể đạt giải Vàng Liên hoan truyền hình toàn quân…đều mang dấu ấn về tính phát hiện “đề tài”, với nội dung thiết thực, chân thực về hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ” trong thời kỳ mới, giàu chi tiết báo chí và tầm ảnh hưởng xã hội.
Tuy nhiên “đề tài” hay, giới thiệu hấp dẫn chỉ đóng vai trò định lượng, nếu như tác giả không đào sâu được vấn đề, chi tiết, không đẩy hết tầm của vấn đề. Một tác phẩm báo chí có tiêu đề hay, đề tài hay, nhưng nội dung nghèo nàn, sơ lược, không sát với tiêu đề, không thiết thực với mong muốn của bạn đọc, sẽ không được đánh giá cao. Mặt khác, tác phẩm có đề tài hay, nội dung sát với đầu đề tác phẩm, nhưng nội dung lại thiếu chân thực, thiếu độ tin cậy, thiên vị, định kiến, áp đặt hay thiếu chứng cứ chắc chắn, cũng sẽ bị đánh giá thấp, chất lượng không cao, dù cho tên bài hấp dẫn, thu hút. Cùng với đó, khi tác giả có đề tài hay, nhưng lại không xác định được thể loại mình cần viết, chẳng hạn như đó là: Phóng sự, phóng sự điều tra, hay phản ánh, phỏng vấn… Thực tế cho thấy, nhiều tác phẩm ghi là phóng sự nhưng thực chất là bài phản ánh đơn thuần, không hề có chất phóng sự, không có câu chuyện nhân vật với những chi tiết sinh động, không có sự liên kết, logic giữa các bài trong vệt bài; ngược lại có tác phẩm ghi là điều tra, nhưng thực ra lại là phóng sự, vì không có bất cứ dấu hiệu lao động điều tra nào của nhà báo. Hoặc có những tác phẩm ghi là phỏng vấn, dài cả mấy trang, nhưng không thể hiện đầy đủ đặc trưng một tác phẩm phỏng vấn (là câu chuyện hỏi-đáp) có chủ đề giữa hai người, do phóng viên làm chủ, dẫn dắt, mà chỉ là ghép câu hỏi gửi trước với câu trả lời. Thậm chí là chèn câu hỏi vào một tài liệu báo cáo với những con số dài dòng, tổng kết rồi ghi là phỏng vấn. Hay cách đặt câu hỏi phỏng vấn, vẫn còn hiện tượng bị “lặp lại” nhiều lần, thậm chí có ba đến bốn câu hỏi thì đều là “xin đồng chí cho biết?”, khiến cho người đọc nhàm chán.
Qua đó cho thấy, muốn sáng tạo ra những tác phẩm báo chí có chất lượng cao, bên cạnh việc phát hiện đề tài, chi tiết, nội dung khai thác trung thực khách quan, phản ánh sinh động, thì một yếu tố hết sức quan trọng để làm nên tác phẩm báo chí chất lượng, đó là “lao động của nhà báo”. Điều đó được mỗi nhà báo thể hiện thông qua đọc tài liệu, đi và đến cơ sở tìm hiểu thực tế bằng “mắt thấy, tai nghe, tay sờ”, tìm hiểu nhiều chiều, không tìm hiểu qua báo cáo hoặc lăng kính của một người. Kịp thời phản ánh những cách làm hay, sáng tạo, hiệu quả, cổ vũ những mặt tích cực, những việc làm được, và sẵn sàng chỉ ra những yếu kém, những việc chưa làm được ở từng cơ quan, đơn vị, từ đó khắc phục kiểu tuyên truyền một chiều trong các sản phẩm tác nghiệp. Mỗi tác phẩm báo chí chất lượng cao, đều thể hiện rõ tính lao động nhà báo, đó là thể hiện quá trình theo dõi, trăn trở, nuôi và bám đề tài với hàng loạt câu hỏi khi tác nghiệp, như: Khi nào, ở đâu, làm gì, gặp ai, với phương tiện gì, điều kiện gì, trở ngại gì, thủ pháp gì? Từ đó hình thành lên đề cương cho bài viết. Thực tế nhiều tác phẩm của các nhà báo như Nguyễn Văn Tuân, Đỗ Văn Lộc của Báo Quốc phòng Thủ đô đoạt Giải báo chí quốc gia, Giải Búa liềm vàng là kết quả của một quá trình lao động công phu của tác giả trong quá trình tích lũy tư liệu, khai thác, thu thập, xử lý thông tin, thể hiện qua nhiều kỳ, nhiều phần, nhiều nội dung bổ trợ cho chủ đề chính của tác phẩm.
Như vậy, những yếu tố quan trọng để người làm báo có tác phẩm hay, chất lượng tốt, thì cùng với việc lựa chọn đề tài, tác phẩm đó phải có tính phát hiện, tính thời sự và tính sáng tạo, đổi mới trong cách thể hiện. Ngoài sự thể hiện tư duy lô gíc, người làm báo còn phải làm rung động trái tim người đọc bởi cái tâm, tầm của mình ở từng câu chữ, từng đoạn văn trong bài viết.
Văn Tuân
